Tortury i przemoc w 2020 roku – historia Maszy M.

22 lata, dziennikarka. „Nawet nie wiedziałam o istnieniu Okrestina”

Masza jest obywatelką Litwy, ale prawie całe życie mieszkała na Białorusi. Była tam również po wyborach prezydenckich w sierpniu 2020 roku. Według niej ona z mężem i przyjacielem prawie nie doznali obrażeń fizycznych, w przeciwieństwie do innych zatrzymanych. Od razu dodaje, że wtedy po raz pierwszy uświadomiła sobie, jak łatwo jest odebrać człowiekowi wolność i życie. Masza wyraźnie zapamiętała strach przed śmiercią, z którym nigdy przedtem nie miała do czynienia.

„Ty co, Litwinką jesteś? Zaraz pójdziesz do więzienia na 12 lat i już nigdy nie zobaczysz ojczyzny!”

9 sierpnia było jak w filmie: łańcuchy ludzi, OMON, granaty, pościg. Starzy opozycjoniści z Londynu mówili, że mogą być zatrzymania (kilka lat temu Masza rzuciła studia na Białorusi i wyjechała do Londynu – August2020). Zatem byłam gotowa na dni w areszcie, ale nie myślałam, że będzie tyle przemocy. Po takiej nocy nie byłam pewna, że jestem gotowa znowu brać udział w protestach.

Bardzo źle się czułam, porozmawiałam z moim przyjacielem Marikiem (wtedy nie byliśmy jeszcze małżeństwem). Podjęliśmy decyzję, że pojedziemy, mamy samochód, a więc możemy blokować drogi. Jakimś cudem wyjechaliśmy z Puszkinskiej (stacja metra w Mińsku). Chociaż mówię, że cudem, a mam wyrzuty sumienia. Wieczorem 10 sierpnia udało nam się podłączyć do internetu — czytaliśmy wiadomości i płakaliśmy w milczeniu. Po tym długo myśleliśmy o planach na 11 sierpnia. Wtedy pomyślałam o czasach wojny: przecież wtedy dziewczyny były pielęgniarkami. Wystawiłam post na grupie białoruskiej diaspory w Londynie, że chcemy kupić wodę i leki. Ludzie się zrzucili, skompletowaliśmy 180 zestawów „pierwszej pomocy”: bandaże, woda utleniona, plastry, mała ulotka co i jak robić. Kupili jeszcze 200 małych butelek wody.

Dobrym pomysłem wydało się oznakowanie czerwonym krzyżem samochodu i tych z nas którzy będą biegać. Z przyjacielem zrobiliśmy opaski z białego bandażu i czerwonej taśmy klejącej. Wyruszyliśmy z Serebrianki, zajechaliśmy na barykady, byliśmy na Piatrouszczynie i Malinaucy, na Rydze oraz w dzielnicy Zielony Lug i Kamiennaya Horka po starciach z milicją. Myśleliśmy, że ostatnim punktem docelowym będzie Puszkinskaja. Umówiliśmy się, że nie pojedziemy przez centrum. Ale Niamiha wydawała się pusta i spokojna. Mówię chłopakom, może byśmy pojechali na skróty? Przecież nie bierzemy udziału w protestach, jesteśmy medykami. Myślałam, że nic im nie zrobią.

„Mnie od razu położono na maskę samochodu prawie jak w amerykańskich filmach, chłopaków zaprowadzono do bagażnika”

Nie zauważyliśmy samochodu milicji drogowej od razu, lecz zatrzymywali nas funkcjonariusze OMON-u. Mnie od razu położono na maskę samochodu prawie jak w amerykańskich filmach, chłopaków zaprowadzono do bagażnika. Wszystko nagrywano na „tajniacką” kamerę. Wyjęli resztki leków, flagę, baloniki z farbą i maskę na Halloween. Okazało się, że w samochodzie był jeszcze nóż myśliwski. Flagę demonstracyjnie położono na drodze, a na niej rozłożono wszystko, co znaleźli w samochodzie, nawet pistolet na wodę, który kupiliśmy z Marikiem na promocji. O ironio, pistolet był biało-czerwony. Najbardziej niebezpieczna broń na świecie!

Miałam ze sobą zarówno paszport, jak i zezwolenie na pobyt na Białorusi. To ostatnie w ogóle nikogo nie obchodziło. „Ty co, Litwinką jesteś? Zaraz pójdziesz do więzienia na 12 lat i już nigdy nie zobaczysz ojczyzny!” Przekleństwa, groźby. Pytali, ile nam zapłacono i dlaczego nie mieszkam na „mojej” Litwie. Chociaż moją ojczyzną zawsze była Białoruś, Mińsk.

Nie wolno było patrzeć w stronę chłopców. W pewnym momencie przestraszyłam się, myśląc że na maskę położono mnie nie bez powodu, że mogą mnie zgwałcić albo jeszcze coś innego zrobić. Widać było, że funkcjonariusze OMON-u bardzo się cieszyli z naszego zatrzymania, wręcz byli wniebowzięci. Potem się dowiedzieliśmy, że dostawali bonusy za zatrzymania medyków i dziennikarzy. Wyjaśnień, że jesteśmy wolontariuszami, nie słuchali. „Co, wszystkim tym protestującym pomagaliście, tym zdrajcom, co?”

Dużo palili, szybko rozmawiali i w ogóle zachowywali się jak psy na widok świeżego mięsa. Myślę, że na 100% byli naćpani. Punktem kulminacyjnym był moment, kiedy powiedzieli: „No już, zabieramy ich”. Wykręcili nam ręce, zaprowadzili do busa. Potem przyprowadzono kędzierzawego chłopaka. I jak tylko drzwi się zamknęły, zaczęli bić chłopców. Wydaje się, kędzierzawego położyli na podłogę i zaczęli pałować i kopać nogami. On później na komisariacie powiedział, że jeden z tych zwyroli zgasił peta na jego kolanie.

„Pierwsza myśl była taka, że wywiozą do lasu, będziemy mieli prze*ebane i nikt potem nas nie znajdzie”

Długo nie mogli zadecydować, gdzie nas odwieźć. „Jedźmy do wydziału Frunzeńskiego, w innych nie ma miejsc”. Pierwsza myśl była taka, że wywiozą do lasu, będziemy mieli prze*ebane i nikt potem nas nie znajdzie. Druga — zaczęłam cicho przepraszać chłopaków za to, że ich w to wszystko wciągnęłam. Razem potem chodziliśmy na terapię i ustaliliśmy, że nikt nikogo za nic nie obwinia. Ale przedtem tyle wszystkiego sobie nawymyślałam.

Najpierw bili wszystkich, oprócz mnie, ale potem funkcjonariusz OMON-u zaczął okładać mnie po głowie, szyi i plecach mówiąc: „Jesteś z Litwy, a na Litwie jest feminizm — czyli będziesz obrywała jak wszyscy”. Bił ręką w rękawiczce, najbardziej bolała mnie szyja. Ale najwięcej uwagi poświęcali kędzierzawemu — lali go bezlitośnie. Ten z OMON-u aż wpadł w amok.

– Przyjechaliśmy na komisariat, ze wszystkich stron krzyki „Szybciej! Szybciej! Szybciej!» Trzeba się śpieszyć, już się spóźniamy! Każdy miał konwój, a ja utykałam w sandałach, bo miałam zabandażowaną stopę po zabiegu kosmetycznym tuż przed 9 sierpnia.

– No dobra, nie śpiesz się, – powiedział „mój” funkcjonariusz OMON-u.

– Co Pan powiedział!? – odwracam się do niego, z szeroko otwartymi oczami

– Nie śpiesz się, przecież masz nogę

– Dziękuję, mówię, a sobie myślę: „Ja p*erdolę! Przed chwilą nas pobiliście, a teraz pozwalasz mi się nie śpieszyć?!” Piwnicami zaprowadzili nas do salę — i och*jałam na widok wszystkiego, co się tam działo. A jeden z prowadzących nas mówi: „Widzisz tamtego chłopaka? Narobił w majtki ze strachu, Ciebie też to czeka”. Ogółem na sali sportowej było ze 100-150 osób.

Rzucili nas na kolana z głową na podłodze, zakuli w kajdanki. Na sali obrzydliwie pachniało moczem, potem i krwią. Ale pierwszy szok nie wynikał z pobicia, lecz z tego, jak oni z nami rozmawiali. Mieszanka chamstwa i przekleństw. Nawiasem mówiąc, kiedy przyjechaliśmy, zostaliśmy oznakowani czarnymi krzyżami na białych bandażach. Nie zwróciłam uwagi, zobaczyłam to, kiedy zwrócono nam rzeczy. Mieliśmy szczęście, że ten znak usunięto podczas opisu rzeczy. Wtedy chyba nie wszyscy wiedzieli o tych oznakowaniach. Nie wyobrażam sobie, co mogliby nam zrobić. (Od początku sierpnia wiadomo o oznakowaniu zatrzymanych kolorami. Osoby oznaczone na czarno poddawane były najgorszym torturom, w tym, według niepotwierdzonych informacji kampanii obywatelskiej „Nasz dom”, takiego zatrzymanego mogli zabić. – August2020)

„Posadzili koło strzelnicy, gdzie była katownia”

Stało się jasne, że nie wyjdziemy szybko. Postawiono mnie przed patykowatym funkcjonariuszem OMON-u w czarnej kominiarce. I się zaczęło: „No i co Ci się nie podoba?” Chyba muszę tu podziękować terapii, dzięki której zrozumiałam, że to nie było przesłuchanie, tylko wywieranie presji. „Tylko chciałam pomóc!” – „Ile Ci zapłacono?” – „Nikt mi nie płacił, sama pojechałam!” Mówiłam zupełnie spokojnie, chociaż tam nie szło zrozumieć, jak z nimi rozmawiać, żeby nie oberwać. „Ile Ty masz lat?” – „21, a Pan?” – „Ponad czterdzieści”. – „No tak, jestem przecież jestem małą g*wniarą, będę w Pana wieku — to zrozumiem”. I się odczepił. Nie wiem, może sprawiłam, że poczuł do mnie jakąś sympatię, ale inni z OMON-u się ze mnie śmiali.

Posadzili koło strzelnicy, gdzie była katownia. Nieludzkie jęki i krzyki. Stwierdziłam, że rozmawiałam ze śledczym, bo miał notes i charakterystyczny sposób mówienia. Siedzę na ławeczce, a przy ścianie leżą chłopaki w kajdankach, niektórzy mieli skute ręce i nogi, związane między sobą. Chodzą po nich, biją i filmują to. Obiecują położyć mnie tam, jeśli nie będę odpowiadać na pytania. Śledczy pyta, skąd były pieniądze na leki. „Mieszkałam w Londynie, zarobiłam”. „Jesteś z Białorusi?” – „Tak”, – „Ale paszport masz litewski?” – „Tak” – „Mieszkałaś w Londynie?” – „Tak”. Chyba mu się mózg zlasował w tym momencie.

– Sfilmowali z każdej strony i znów usadzili koło strzelnicy. I wtedy zamarłam z przerażenia: na strzelnicę prowadzą Marika, a przyjaciela – na inny koniec korytarza. Kiedy słyszałam nowy głos ze strzelnicy, zaczynałam płakać: byłam pewna, że to głos Marika. Koszmarne i bolesne uczucie. Ale jego tylko przesłuchano. Koło strzelnicy siedziałam ze dwie godziny. Ci, którzy weszli tam, byli wywlekani za ręce. Nic lepszego nie wymyśliłam, jak się gapić im prosto w ryje i próbować zapamiętać nazwiska. Wciąż miałam nadzieję, że dzięki paszportowi litewskiemu wypuszczą mnie wcześniej i poinformuję o tych okrucieństwach.

„Wtedy też się bałam: było czterech mężczyzn i ja”

Przeszukania samochodu dokonał śledczy Maksim Jeusiejewicz. Kiedy podpisywałam protokół przeszukania, na strzelnicy było tylko czterech milicjantów. Ktoś palił, ktoś siedział wyluzowany — jak gdyby nigdy nic! Wtedy też się bałam: było czterech mężczyzn i ja. Ale najwyraźniej mieli jeszcze jakieś zasady moralności.

– Na sali obok mnie siedzi kilka dziewczyn, facet z kompletnie rozbitym nosem, ktoś leży. Nie mogłam znaleźć swoich chłopców, ale zobaczyłam Rudzielca (tak Masza nazwała jednego rudego chłopaka spośród zatrzymanych – August2020). Rozcięli mu na tyłku dżinsy i majtki i pałowali po gołym ciele. Nie mógł siedzieć, klęczał. Śledczy kilkakrotnie podchodził do mnie i pytał: „Czy na pewno jesteś Marią Matusiewicz?” Najwyraźniej nie było mnie w bazach ze względu na obywatelstwo.

Na opis rzeczy poszłam sama. Przeprowadzały ją blondynka i ruda z inspekcji drogowej. Wyjątkowe baby, naprawdę. W protokole zapisały, że zapoznały mnie z moimi prawami. „Przepraszam, tu jest artykuł… A jakie w ogóle mam prawa?” – „Podpisuj!” – „Poczekajcie, proszę…” A one swoje: podpisuj — i wołają funkcjonariusza OMON-u. Aha, rozumiem. Miałam telefon przyjaciela. Znalazły go w tłumie, zmusiły do odblokowania i zobaczyły konwersację na temat wydarzeń przy Steli 9 sierpnia. Na moich oczach funkcjonariusz OMON-u rzucił go na kolana i zaczął pałować. Z naszej trójki to on oberwał najwięcej.

Po jakimś czasie nawiązałam rozmowę z porucznikiem Andrejem Chwojnickim. Zapytał, po co ja taka młoda się przypałętałam. A ja nie wytrzymałam i zapytałam, czy się jara swoją pracą. „Płacą pieniądze, a kto u władzy — mnie to nie obchodzi”. Ma 21 lat. Nie robił nic złego, wręcz przeciwnie, zaprowadzał nas do łazienki, dawał wodę, zdjął mi kajdanki. Ale! Był świadkiem tego bezprawia.

Zapytałam Rudzielca, za co tak oberwał? Okazało się, że za biało-czerwono-białą tapetę na telefonie. Szeptaliśmy tak, i nagle podbiegł funkcjonariusz OMON-u: „O czym tu szepczecie?!” Moja reakcja na stres: „Mówię, że chce się kawy i zapalić” Nie pamiętam, co odpowiedział, ale pozwolił mi się dosiąść do moich chłopców.

„Rozbiła 8 telefonów. Robiła to w maksymalnie perwersyjny i demonstracyjny sposób: trzymała na ścianie lub kładła na podłogę i biła pałką”

– Jakiś palant zobaczył, że nie mam kajdanek. Przez trytytkę ręce szybko zsiniały. Zaczęło się podpisywanie protokołów. Tych, którzy się nie zgadzali, bili. Wybiła godzina zmiany warty. Wbiła do nas funkcjonariuszka OMON-u, znana Karyna-Krystyna. (Zatrzymani, którzy byli przetrzymywani w rejonowym wydziale spraw wewnętrznych dzielnicy Frunzeńskiej w Mińsku, opowiadali o „funkcjonariuszce OMON-u Krystynie”, która biła ludzi na sali sportowej. Niektórzy zatrzymani informowali, że owa funkcjonariuszka miała jednak na imię Karyna. – August2020)

Wszystkich podniosła, ustawiła. Jak ktoś nie miał kajdanek — kazała zakuć. Poranek, ludziom zaczynają dzwonić telefony, budziki. Rozbiła 8 telefonów. Robiła to w maksymalnie perwersyjny i demonstracyjny sposób: trzymała na ścianie lub kładła na podłogę i biła pałką. Uczyniła również „miły gest”: przesunęła dziewczyny do ściany, ale później i tak wszystkie podniosła i stałyśmy twarzą do ściany.

Prawie zemdlałam i poprosiłam o wodę. Karyna-Krystina wychodzi, za chwilę wraca z dwoma bandażami nasączonymi amoniakiem i wpycha mi je do nosa. Kilka sekund, ale dawka „życia i energii” była ostra. Bolało, było nieprzyjemnie, ale doszłam do siebie.

Zaczęli nas ganiać z miejsca na miejsce i przygotowywać do wywozu. W pewnym momencie na salę wparował gliniarz o zszokowanym spojrzeniu, mając kilka bananów i energetyków. Zaproponował dziewczynom. Wzięłam łyk energetyka. Kiedy zostało z 15 osób, funkcjonariusze OMON-u długo zastanawiali się, co ze mną robić. W tym momencie już zachowywałam się bardzo bezczelnie: kopałam, grzechotałam kajdankami i poprosiłam się do toalety. Funkcjonariusz OMON-u, który mnie prowadził, rozkuł kajdanki i mówi: „Umyj się, przejdź się i się rozprostuj”. No nieźle! Chciałam związać włosy, ale jedyne, czego nie znaleźli podczas przeszukania, to biała silikonowa bransoletka. Funkcjonariusz OMON-u zauważył to i mówi, że jak zobaczą, to zabiją.

„Chłopaki i mężczyźni śpiewali hymn Białorusi, a ich bili”

W więźniarce postawiono w metalowej klatce metr na metr. Była tam półeczka, na której spałam w drodze na Okrestina. Kiedy usłyszałam huki, zrozumiałam, że jesteśmy w mieście. Właściwie to nawet nie wiedziałam o istnieniu Okrestina. Ludzi było coraz więcej, zaczęto kłaść ich na trawie, a dziewczynom pozwolono stać wszystkim razem.

Dookoła byli gliniarze, funkcjonariusze OMON-u i najpewniej wojskowi w zielono-piaskowych kamuflażowych mundurach. Jestem dumna z dziewczyn, które ciągle domagały się, żeby je wypuszczono, i narzekały, że jest im zimno. Milicjanci kazali im kucać i wulgarnie żartowali. Nie pamiętam już, co na to powiedziała jedna z dziewczyn, ale pomyślałam wtedy: „Kurcze, jesteś świetna!”

Wydaje się, stałyśmy w nieskończoność. I tu kolesie w piaskowych mundurach przynieśli tarpa. Milicjanci i ci z OMON-u nie powiedzieli nic. Najwyraźniej wojskowi mieli tam swój autorytet. Razem z dziewczynami zbiłyśmy się w grupie jak kuropatwy i próbowałyśmy się ogrzać.

Kiedy zrobiło się ciemno, znowu zaczęły się przemieszczenia. Zagoniono nas do budynku, postawiono pod ścianą i kazano rozebrać się do naga i kucać. Przypuszczałam, że w budynku będzie ciepło, ale nas, 35 dziewczyn, wyprowadzono do betonowej celi do spacerów na świeżym powietrzu. Postanowiłyśmy, że ubrane nieco cieplej kładą się przy ścianie. Wyciągnęłyśmy wkładki do butów, podłożyłyśmy pod tyłki, zgrupowałyśmy się i się położyłyśmy. Przegapiłam wszystkie dobre miejsca i byłam przy ścianie. W koszulce, dżinsach i sandałach było zimno. Niektórzy płakali, inni robili jakieś ćwiczenia, a ja usnęłam.

„Nie byłoby najgorzej, ale była kobieta, która wytrzeźwiała w celi, zaczęła majaczyć i uderzyła się głową o ścianę”

Obudził mnie nieludzki wrzask. Chłopaki i mężczyźni śpiewali hymn Białorusi, a ich bito. Absolutnie nie dało się tego słuchać. Nie byłam jedyną, którą zatrzymano wraz z przyjaciółmi lub chłopakami. Dlatego po prostu płakałyśmy w milczeniu. Krzyki i wrzaski w stylu „Kocham OMON” nie zaprzestawały – ciągle przywożono nowych ludzi.

Po przydzieleniu trafiłam do celi, w której siedziało już może z 30-40 osób. Nie byłoby najgorzej, ale była kobieta, która wytrzeźwiała w celi, zaczęła majaczyć i uderzyła się głową o ścianę. Jedyne, co zrobili mundurowi przez cały czas, to wrzucili do celi bandaże. Krzyczałyśmy przez okienko w drzwiach celi, żeby wezwali dla niej karetkę. Zagrozili, że jeśli się nie zamkniemy, to przelecą nas po kolei i zaleją celę wodą. Było gorąco. Lecz po wydarzeniach na ulicy byłam nawet zadowolona. Dziewczyny, które były tam od 9 sierpnia, powiedziały, że dano im tylko jeden bochenek chleba. Z wodą było mniej-więcej tak samo. Za to krzyki i odgłosy pobicia docierały cały czas.

Obok szafki leżał cienki szary dywan. Zwinęłam się na nim i usnęłam. Po godzinie usłyszałam swoje nazwisko. Mnie i jeszcze dziewczynę Lizę długo męczono i ciągano po piętrach. Było to niezrozumiałe i przerażające. Dookoła panował chaos, nikt nie wiedział, ile jest osób i gdzie one są. Przez jedno z otwartych okienek zobaczyłam, że chłopcy w celi siedzą w samych majtkach. (Możliwe, że chodzi o celę „plażowych chłopaków”, której opowiadał Wiaczka Krasulin – August2020)

Wyprowadzają i zabraniają się rozglądać. Ale i tak widzisz, jak ludzie stoją i leżą pod ścianą, kałuże krwi. Wychodzimy, a ja nie rozumiem, gdzie jesteśmy. Podbiega wojskowy i mówi, że jesteśmy na Okrestina, okolica metra Mikhalovo, a z tamtej strony są wolontariusze. Lecz odradza tam iść. „Że co?! Nie iść do wolontariuszy? W czym jest problem?”

„Miałam na sobie koc i byłam wyczerpana, dlatego po prostu wpadłam w krzaki”

Wolontariusze dają mi koc, poprosiłam o telefon i zaczęłam pisać na Instagramie do wszystkich, czyje nicki pamiętałam. Wiadomo, o 4 nad ranem nikt nie odpisuje. Chciało mi się zapalić. Ale wypalić nie zdążyłam: wszyscy zaczęli biec, jakiś chłopak krzyczy „OMON”. Teraz nie jestem pewna, że to był OMON. Nie znam nikogo, kto był tam w tym samym czasie i mógłby to potwierdzić. Ale ludzie pobiegli.

Miałam na sobie koc i byłam wyczerpana, dlatego po prostu upadłam na krzaki. Nie oddycham, a ludzie biegną i biegną koło mnie. Kiedy zapadła chwila ciszy, zrozumiałam, że krzaki to słaba kryjówka i że trzeba dotrzeć chociaż do alei. Zmięłam koc, żeby nie wydało się, że jestem z „tych”. Idę, idę i widzę dwóch „kosmonautów” (funkcjonariusze OMON-u nazywani tak ze względu na okrągłe hełmy) w 20 metrach ode mnie. Nie patrzeć, nie patrzeć! Opętała mnie taka panika i strach, że schowałam się w miejskiej toalecie przenośnej. Dobrze, że był koc — udało się jakoś usiąść. Siedziałam tam ze dwie godziny. Postanowiłam, że wyjdę, jak usłyszę hałas ze strony alei.

Za jakiś czas usłyszałam, że jakiś chłopak rozmawia przez telefon o tym, że idzie do wolontariuszy. Chyba chciał po drodze skorzystać z łazienki, pociągnął za klamkę, a do niego wyskoczyłam ja. „Zaprowadź mnie na aleję, mieszkam tu, niedaleko, po prostu zaprowadź!” To był maksymalnie histeryczny stan. Zaprowadził mnie do wolontariuszy.

Jedyny adres, który pamiętałam, to adres mojej przyjaciółki. Przyjaciele witali ze łzami w oczach. Stało się jasne, że wiedzieli o zatrzymaniu, że nas szukali. Nie mogłam nic opowiedzieć. Miałam wrażenie, że to się nie działo ze mną, że kłamię i zmyślam. Bardzo dziwne uczucie.

Chłopców wypuszczono następnego dnia, 14 sierpnia w Słucku. Witałam ich w spodniach od piżamy, bo się bardzo śpieszyłam i tak wyszłam z domu.

P.S. W listopadzie Masza się dowiedziała, że w toku jest sprawa o cofnięciu jej zezwolenia na pobyt czasowy na Białorusi. Później jej adwokat poinformował ją, że została ukarana grzywną w wysokości 20-krotności bazowej grzywny, pozbawiono ją zezwolenia na pobyt czasowy oraz orzeczono zakaz wjazdu na okres 5 lat. Ale jest też pozytywna strona tej historii. Po wyjściu Marik wyznał Maszy, że na Okrestina w pozycji „twarzą na podłodze” zrozumiał: Masza to ta jedyna. Ślub świętowali pod biało-czerwono-białą flagą, podarowaną im przez wspólnego znajomego.

Autor: zespół projektu August2020

Zdjęcie: Zespół projektu August2020