W 2023 roku — 62 „formacje ekstremistyczne”, z czego 11 to media
Białoruś uznaje obecnie istnienie 169 „formacji ekstremistycznych”, z których 62 dodano do listy ekstremistów w 2023 roku. Dla porównania: w 2022 r. „lista organizacji, formacji, przedsiębiorców indywidualnych zaangażowanych w działalność ekstremistyczną” mieściła 80 pozycji. Od 2021 roku 130 osób skazano za „stworzenie lub udział w formacji ekstremistycznej”. W ubiegłym roku na liście znalazło się 11 mediów, pięciu blogerów, zespół muzyczny „Tor Band”, Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna”, Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy, Zjednoczenie Białoruskich Studentów, dwie duże grupy solidarnościowe oraz szereg innych organizacji i inicjatyw. Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” opowiada, kto w 2023 roku został uznany za „formację ekstremistyczną”, i przypomina o środkach bezpieczeństwa.
Od początku jesieni 2021 r. na Białorusi Komitet Bezpieczeństwa Państwowego i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uznały 169 podmiotów za „formacje ekstremistyczne”. W 2021 r. w ciągu dwóch miesięcy zidentyfikowano aż 27 „formacji ekstremistycznych”. W kolejnym roku wskaźnik ten wzrósł do 80, a w ubiegłym roku spadł do 62.
Obrońcy praw człowieka z „Wiosny” wielokrotnie zwracali uwagę na bezprawność procedury podejmowania takich decyzji:
Decyzje o uznaniu za „formację ekstremistyczną” podejmowane są w pozasądowym postępowaniu administracyjnym przez KGB lub Ministerstwo Spraw Wewnętrznych bez informowania społeczeństwa o konkretnych podstawach podejmowania owych decyzji. Uproszczony mechanizm uznawania organizacji za „formacje ekstremistyczne”, a jednocześnie brak dostępu obywateli do informacji i mechanizmów ochrony sądowej zagraża wszelkim przejawom samoorganizacji i solidarności obywateli, w tym w odpowiedzi na rażące łamanie praw człowieka.
Obrońcy praw człowieka zwracają również uwagę na fakt łamania praw człowieka w samym procesie uznania za „formację ekstremistyczną”, zwracając jednocześnie uwagę na środki bezpieczeństwa obywateli:
Uznanie podmiotu za formację ekstremistyczną, co może grozić karą kryminalną, całkowicie ogranicza prawa i wolności zarówno podmiotów, jak i ich uczestników, a także osób, które chcą przyłączyć się do de facto zgodnej z prawem działalności takich podmiotów.
W kwietniu 2023 roku obrońcy praw człowieka z „Wiosny” przedstawili w Wilnie raport „Ograniczenie wolności słowa pod pozorem zwalczania ekstremizmu i terroryzmu”.
W 2023 roku „lista organizacji, formacji, przedsiębiorców indywidualnych zaangażowanych w działalność ekstremistyczną” obejmowała niezależne media, portale społecznościowe blogerów, zespół muzyczny, kanały i czaty na Telegramie, organizacje i inicjatywy społeczne.
Zespół „Tor Band”
16 stycznia 2023 roku KGB uznało zespół „Tor Band” za „formację ekstremistyczną”. Zasadniczo przesądziło to długie wyroki dla trzech muzyków — Jauhiena Burło, Dzmitryja Haławacza, Andreja Jaremczyka. Byli oskarżeni m.in. o „stworzenie formacji ekstremistycznej”. 31 października 2023 roku Sąd Okręgowy w Homlu ogłosił wyrok siedmiu i pół roku kolonii karnej. Wszyscy członkowie zespołu zostali objęci zaostrzonym rygorem odbycia kary i ukarani grzywną. Sprawa była rozpatrywana za zamkniętymi drzwiami przez półtora miesiąca.
Polityczne struktury opozycyjne
W 2023 r. za „formacje ekstremistyczne” uznano szereg struktur opozycji politycznej: Narodowy Zarząd Antykryzysowy pod kierownictwem Pawła Łatuszki, portale społecznościowe oraz stronę internetową Swiatłany Cichanouskiej (nawet zamknięty kanał na Telegramie „Analitycy Swiatłany Cichanouskiej”), Radę Koordynacyjną i Radę Białoruskiej Republiki Ludowej.
Wspólnoty solidarnościowe
W październiku 2023 r. decyzją KGB został uznany za „formację ekstremistyczną” zamknięty czat Telegram „Homel dla Mikity Zalatarowa” z jedynym wyznaczonym uczestnikiem — Michaiłem Łapunowym, ojcem więźnia politycznego Mikity Zalatarowa. Michaił został zatrzymany 8 sierpnia i od tego czasu jest nieprzerwanie przetrzymywany w areszcie śledczym.
W listopadzie 2023 r. na liście znalazł się również czat na Telegramie „Zatrzymani z Okrestina”. Wkrótce administratorzy usunęli czat ze względów bezpieczeństwa wszystkich członków społeczności.
W grudniu 2023 roku na mocy decyzji KGB została uznana za „formację ekstremistyczną” grupa na Facebooku „Listy Solidarności Białoruś 2020”. Później grupa została zarchiwizowana.
Organizacje i inicjatywy społeczne
W lutym 2023 roku KGB uznało Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy za „formację ekstremistyczną”.
„KGB uznało Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy za formację ekstremistyczną, co jest nowym przejawem presji władz wobec białoruskich mediów i dziennikarzy, mającej na celu zastraszanie i represje, aby przerwać pracę niezależnych mediów, których praca jest tak ważna dla społeczeństwa” — oświadczyli obrońcy praw człowieka.
W czerwcu do listy dodano szkołę młodych menedżerów administracji publicznej SYMPA, której współzałożycielka Tatsiana Kuzina przebywa w więzieniu. Jak podaje strona internetowa SYMPA, misją projektu jest promowanie reformy systemu administracji publicznej na Białorusi zgodnie z nowoczesnymi zasadami i praktykami. Projekt skupia ludzi, którzy chcą poprawić jakość zarządzania w naszym kraju i badają tę problematykę.
W sierpniu 2023 r. gazeta „Homelska Wiosna” i była dziennikarka Łarysa Szczyrakowa zostali dodani do listy „formacji ekstremistycznych” decyzją KGB, kiedy Łarysa była sądzona za inne rzekome przestępstwa. Obrońcy praw człowieka „Wiosny” wydali komunikat:
Oświadczamy, że uznanie „Homelskiej Wiosny” i innych organizacji za formacje ekstremistyczne stanowi bezprawne ograniczenie prawa do wolności zrzeszania się i wolności słowa, dąży bowiem do bezprawnych celów i nie jest zgodne z międzynarodowymi zobowiązaniami Białorusi w zakresie praw człowieka.
Tego samego dnia KGB uznało za „formację ekstremistyczną” Startup Hub Imaguru. Obecnie organizacja posiada biura w Madrycie, Wilnie i Warszawie.
W sierpniu 2023 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uznało Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” wraz z przedstawicielstwami regionalnymi za „formację ekstremistyczną”. Powodem jest „realizacja działań ekstremistycznych”. Strony spring96.org i freeviasna.org, kanały na Telegramie, strony „Wiosny” na portalach społecznościowych, wspólne konta Telegram i adresy e-mail do komunikacji z obrońcami praw człowieka, Patreon, bank zdjęć na flicr.com, a także osobiste adresy e-mail i konta Telegram dodano do „listy organizacji, formacji, indywidualnych przedsiębiorców zaangażowanych w działalność ekstremistyczną”. To łącznie około stu pozycji. Dodano również zakładkę na stronie internetowej Międzynarodowej Organizacji Praw Człowieka frontlinedefenders.org, która zawiera informacje o „Wiosnie”. Społeczność obrońców praw człowieka złożyła oświadczenie w obronie „Wiosny”:
Podkreślamy, że uznanie Centrum Praw Człowieka „Wiosna” i innych organizacji za „formacje ekstremistyczne” stanowi niedopuszczalną ingerencję w korzystanie z wolności wypowiedzi, wolności zrzeszania się, które są prawami gwarantowanymi przez Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, którego stroną jest Republika Białorusi, a jednocześnie narusza prawa zapisane w deklaracji o obrońcach praw człowieka — dokumencie ramowym ONZ, a także w Konstytucji Republiki Białorusi.
Pod koniec września 2023 roku na liście znalazło się Zjednoczenie Białoruskich Studentów. Wkrótce Związek Matek Białorusi został uznany za „formację ekstremistyczną”. Na liście znalazło się również Stowarzyszenie Białoruskiego Biznesu za Granicą. W listopadzie inicjatywę pomocy więźniom politycznym Dissidentby uznano za „formację” decyzją MSW. Powodem stała się „realizacja działań ekstremistycznych i ich finansowanie”.
Inicjatywy społeczne i wspólnoty lokalne
„Listę organizacji, formacji, przedsiębiorców indywidualnych zaangażowanych w działalność ekstremistyczną” powiększono też o Społeczność Pracowników Kolei Białorusi z ich znanym kanałem na Telegramie „Live. Wspólnota Pracowników Kolei Białorusi”.
W listopadzie 2023 r. decyzją KGB kanał na Telegramie „KPD. Koalicja podwórek protestacyjnych ” został uznany za „formację ekstremistyczną”.
Pod koniec listopada, z inicjatywy KGB, organizacja BELPOL również znalazł się na liście. Za członków inicjatywy uznano byłych funkcjonariusza organów ścigania — Andrieja Astapowicza, Uładzimira Żyhara, Macwieja Kuprejczyka i byłego więżnia politycznego, blogera Aleksandra Kabanaua.
Później, w grudniu 2023 r., na liście znalazła się aplikacja mobilna „Nowa Białoruś”, strona newbelarus.com, która udostępnia linki do różnych przydatnych Białorusinom usług, a także strony platformy „Nowa Białoruś” na Twitterze, Instagramie, Facebooku i kanał na YouTube.
Wspólnoty miejskie
W 2023 roku utrzymała się tendencja uznawania miejskich i rejonowych inicjatyw za „formacje ekstremistyczne”. W ubiegłym roku za takie uznano kanał Telegram „Wołkowysk.By — Twoje wiadomości”, czaty na Telegramie „Solidarność Iwacewicze”, „Klimowicze CHAT”, „Dziatłowo dla życia”.
Niezależne media i blogerzy
Łącznie w 2023 roku 11 mediów uznano za „formacje ekstremistyczne”. Są to zarówno duże, znane media, np. Zerkalo.io i Tribuna, jak i media regionalne.
15 lutego 2023 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych umieściło Malanka Media na „liście organizacji, formacji, przedsiębiorców indywidualnych zaangażowanych w działalność ekstremistyczną”. Wkrótce KGB uznało „Gazetę Brzeską” za „formację ekstremistyczną”.
W maju 2023 r. decyzją KGB za „formację ekstremistyczną” uznano media internetowe MOST oraz portal społecznościowy grodzieńskiego dziennikarza Rusłana Kulewicza. Pod koniec maja do listy dodano homelskie wydanie „Sztodzień”.
W czerwcu 2023 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uznało za „formację ekstremistyczną” Zerkalo.io. 6 września swietłogorski kanał „Ranak” został uznany za „formację ekstremistyczną”. Białoruskie Centrum Śledcze zostało dodane do listy ekstremistów decyzją Sądu Najwyższego we wrześniu. Pod koniec listopada KGB postanowiło dodać do listy borysowskie media Ex-press.live. Wkrótce trzy kolejne media z Mohylewa zostały uznane za „formacje ekstremistyczne”: 6TV Biełaruś, Mohylew Media i „Wiadomości regionu Mohylewskiego”.
W grudniu 2023 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o uznaniu mediów sportowych Tribuna za „formację ekstremistyczną”.
W ubiegłym roku na „liście organizacji, formacji, przedsiębiorców indywidualnych zaangażowanych w działalność ekstremistyczną” znalazły się portale społecznościowe blogera Andreja Pauka i jego projektu „Rudabelskaya Pakazuha”, blogerka Volha Pauk, dziennikarz i działacz medialny Valer Ruselik wraz z kanałem na Youtube „Daroha”, ukraińskiego blogera Aleksander Rykow BalaganOff, a także blogerka Tatsiana Martynawa.
Ochotnicze zrzeszenia w Ukrainie
W 2023 r. batalion „Litwin” i „Białoruski Korpus Ochotniczy” walczące po stronie Ukrainy zostały uznane za „formacje ekstremistyczne”.