Pięć powodów, dlaczego koncepcja praw człowieka nadal działa

Dziś coraz trudniej pokładać wiarę w koncepcji praw człowieka. Instytucje międzynarodowe nie przestają wyrażać zaniepokojenia, ale w rozumieniu ludzi zwrot ten stał się bardziej synonimem bezsilności organizacji praw człowieka przed zbrodniami władz niektórych państw. Obrońcy praw człowieka „Wiosny” opowiedzieli, dlaczego uważają, że koncepcja praw człowieka nadal działa, co daje im siłę i motywację do obrony wartości praw człowieka, a także jakie środki promowania tych wartości uważają za najskuteczniejsze.

1. Punkt odniesienia systemu wartości

Zrozumienie systemu praw człowieka jest gruntowną podstawą wartości, która pozwala ustanowić reguły funkcjonowania społeczeństwa, gdyż każdy będzie żył lepiej zgodnie z tymi regułami niż bez nich. Podkreślają wartość każdego człowieka, uczą szacunku dla innych. W paradygmacie, w którym każdy konkretny człowiek ze swoim wewnętrznym światem stoi w centrum wszystkiego, na pierwszym miejscu są jego godność ludzka i osobista. To sprawia, że koncepcja jest ważna i ma zastosowanie zarówno dla każdej osoby, jak i dla całego społeczeństwa. Edukacja w zakresie praw człowieka jest narzędziem zapobiegania popełnianiu zbrodni przeciwko ludzkości, represjom i wojnie.

Według corocznego badania „Freedom House” poziom wolności na świecie spada po raz siedemnasty z rzędu i tylko 84 ze 195 krajów są wolne. Postęp społeczny, polityczny oraz gospodarczy jest bezpośrednio uzależniony od demokracji i poszanowania praw człowieka. W państwach demokratycznych ludzie żyją lepiej i dłużej. Są naprawdę szczęśliwsi tam, gdzie szanuje się ich wolności i prawa. Jest to coś, po co warto żyć i pracować.

Prawa człowieka to filozofia humanizmu. Pomaga żyć w harmonii z innymi. Prawa człowieka czynią nas bardziej humanistycznymi i otwartymi. Osobiście dla mnie są to wartości, które leżą u podstaw codziennej komunikacji z ludźmi i państwem. Na całym świecie, a szczególnie w krajach, które dopiero wybudzają się z autokratycznej narkozy, ważne jest, aby regularnie i systematycznie pokazywać ludziom korzyści płynące z praw człowieka i ustroju demokratycznego. Skuteczność tego procesu jest niemożliwa bez wprowadzenia wartości do systemu edukacji. Ważną rolę odgrywa tu społeczeństwo obywatelskie. Podobnie w przyszłości władze posttotalitarnej Białorusi powinny zapewnić aktywny udział obrońców praw człowieka w przejściu do ogólnokrajowego systemy wartości opartego na prawach człowieka.

2. Dokumentowanie

Duża część dzisiejszej pracy obrońców praw człowieka polega na dokumentowaniu licznych naruszeń praw człowieka. Aby twierdzić, że państwo torturuje ludzi, należy zrozumieć, czym są tortury i okrutne, nieludzkie traktowanie, a także udokumentować te przypadki. Aby oświadczyć, że wybory w kraju odbyły się z naruszeniami, trzeba znać mechanizmy przeprowadzania przejrzystych wyborów, a także obserwować je w celu wykrycia i zarejestrowania tego, co zostało naruszone. Aby twierdzić, że ludzie w kraju są pozbawieni wolności słowa, wolności pokojowych zgromadzeń, a ich prześladowania są umotywowane politycznie, konieczne jest nie tylko zrozumienie, co kryje się za tymi pojęciami, lecz także odnotowanie wszystkich możliwych przypadków, aby dokładnie poznać skalę represji.

Prawa człowieka to swojego rodzaju postulaty, za pomocą których możesz wyrazić uczucia związane ze sprawiedliwością i godnością lub możesz odwołać się do nich w sądzie. Koncepcja praw człowieka wyjaśnia, że nie powinnam bać się swojego państwa, mam w nim swoje prawa i jestem krytycznie ważnym podmiotem tego właśnie państwa. Biorąc pod uwagę, że międzynarodowe dokumenty ustanawiające prawa człowieka powstały w wyniku łamania owych praw przez państwo, widzę wielką wartość w tym pojęciu jako systemie, który daje wiedzę o tym, czym są wolności i prawa oraz jak z nich korzystać i jak je chronić. Koncepcja praw człowieka w naszym świecie jest dla mnie kwestią nie tylko prawną, lecz także wartościową, której należy uczyć w przedszkolach, w pracy, na uniwersytecie. Chcę, aby ludzie dowiedzieli się o prawach człowieka i naprawdę wierzyli, że może to zmienić życie na lepsze, a jednocześnie pomóc poczuć wewnętrzną siłę. Widzę swoje zadanie w promowaniu praw człowieka i podejściu, które na nich bazuje.

3. Pamiętać o wszystkim

W czasach, gdy dochodzi do licznych naruszeń nawet niezbywalnych praw człowieka (wolności od tortur i zniewolenia), łatwo pominąć kwestie, które w porównaniu z nimi nie wydają się tak fundamentalne. Ale dzięki katalogowi praw człowieka i deklaracjom podpisywanym przez państwa w różnych sferach, zawsze można porównać obecny stan rzeczy z powszechnymi standardami i zrozumieć, jakim równie ważnym tematom nie poświęca się obecnie wystarczająco dużo uwagi. Czy jest realizowane prawo do odpowiedniego poziomu życia? A do udziału w życiu kulturalnym? Czy poświęca się wystarczającą uwagę problemom osób ze szczególnymi potrzebami i kobiet doświadczających przemocy domowej? Pomimo wysokiego poziomu represji politycznych istnieje ogrom problemów, którymi również należy się zająć.

Na całym świecie wciąż spotykamy się z łamaniem praw człowieka. Nie oznacza to jednak, że koncepcja praw człowieka nie działa. Po uświadomieniu sobie, że każde państwo w dowolnym miejscu na świecie może naruszać nasze prawa, konieczne jest również zrozumienie innej rzeczy: o prawa człowieka należy walczyć systematycznie i konsekwentnie, trzeba budować państwo, system polityczny, społeczeństwo obywatelskie, w którym prawa człowieka staną się istotną wartością.

Mój tata często rozmawiał ze mną na różne tematy, których w dzieciństwie nie odbierałam jako wprowadzenie do praw człowieka. Były to rozmowy o tym, co jest „dobre”, a co „złe”. I to zostało ze mną na całe życie. Dopiero jako osoba dorosła zrozumiałam znaczenie wszystkiego, o czym rozmawialiśmy z tatą: do każdej osoby trzeba odnosić się z szacunkiem, bez względu na jej płeć, wiek, narodowość czy kolor skóry. Moim zdaniem najskuteczniejszą metodą promocji koncepcji praw człowieka była, jest i pozostanie wychowanie człowieka od dzieciństwa w środowisku poszanowania praw człowieka, edukacja człowieka przez całe życie. Nie mniej skuteczna jest popularyzacja praw człowieka za pośrednictwem mediów i oczywiście przykłady życia i pracy wybitnych obrońców praw człowieka, takich jak Eleanor Roosevelt, Nelson Mandela itp. A dla nas, Białorusinów, bezwarunkowymi przykładami są: Aleś Bialacki, Walancin Stefanowicz, Marfa Rabkowa, Uładzimir Łabkowicz i wszyscy więźniowie polityczni, którzy mieli i mają zaszczyt i siłę bronić swoich praw, nawet za kratkami. Mam na myśli więzionych wybitnych białoruskich polityków, obrońców praw człowieka i zwykłych obywateli.

4. Praca społeczna

Dzięki pracy obrońców praw człowieka przypadki łamania praw człowieka stają się znane społeczeństwu i instytucjom międzynarodowym. To nie tylko informacje o sądach czy historie więźniów politycznych, które publikują dziennikarze, to także przeglądy naruszeń praw człowieka, monitorowanie miejsc odbywania kary pozbawienia wolności, informowanie specjalnych sprawozdawców, przemawianie na wydarzeniach. Obrońcy praw człowieka alarmują o problemach w swoich krajach na różnych poziomach — nie pozostawia to ludzi samych ze swoimi problemami, zmusza świat do zwracania uwagi na liczne naruszenia praw człowieka i reagowania na nie, nawet jeśli nie zawsze odbywa się to tak szybko, jak byśmy chcieli.

Prawa człowieka to zbiór podstawowych rzeczy, które pomagają nie zapomnieć o jednej osobie w wielkim świecie i chronią godność człowieka.

Najbardziej skuteczna jest dla mnie kompleksowa promocja wartości. Może nie wszyscy będą zainteresowani nawet podstawową edukacją w zakresie praw człowieka, ale ważne jest, aby uczyć prostych zasad poszanowania dla każdego, uznania każdego w każdym działaniu. Zasady praw człowieka są bardzo proste, ale aby je spełnić, czasami trzeba podejmować trudne decyzje. W związku z tym, aby prawa zadziałały, potrzebne są złożone decyzje ze strony państwa i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, ze strony społeczności międzynarodowej. Jeśli nie chcemy zapominać o grupach wrażliwych czy innych elementach składowych społeczeństwa, o sobie — musimy to zrobić. Wierzę, że chociaż procedury prawne mogą nie działać bezpośrednio, kumulują korzyści poprzez swoje funkcjonowanie.

5. Pociągnięcie do odpowiedzialności

Dlaczego musimy dokumentować liczne naruszenia praw człowieka? Ponieważ, w przeciwieństwie do sądów białoruskich, normy prawa międzynarodowego opierają się na zasadzie domniemania niewinności. Zgodnie z prawem międzynarodowym, aby pociągnąć wszystkich winnych do odpowiedzialności za ich przestępstwa, potrzebne są dowody ich winy. Dlatego obrońcy praw człowieka ze wszystkich krajów wnoszą obecnie ogromny wkład w przyszłe „Procesy Norymberskie”, aby żaden przestępca nie uniknął odpowiedzialności.

Powiedzmy, że po I wojnie światowej w 1919 roku powstała Liga Narodów. Po zakończeniu II wojny światowej w 1948 roku ludzkość dojrzała do przyjęcia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Zrozumiałe jest również, dlaczego: globalne społeczeństwo, które przetrwało przemoc i tragiczne lata wojen, stało się o wiele bardziej rozważne i humanitarne. Niestety czasami zapomina się o lekcjach historii. Mamy nowe wojny, mamy tyranie… W tym na Białorusi. Uważam, że to wszystko jest tymczasowe: jest tylko jeden sposób, aby nazywać się „człowiekiem rozumnym”. I tą drogą jest wszechobecna, codzienna obrona praw, które dyktuje życie i sama cywilizacja.

Warto pamiętać, że ostatni raz kryzys praw człowieka po II wojnie światowej doprowadził do tymczasowego uregulowania sytuacji na świecie. Państwa zgodziły się przestrzegać zasad, które zapewniały względny pokój przez prawie sto lat. Być może obecny kryzys uwypuklił także właśnie te czułe punkty w koncepcji praw człowieka, które pozwolą udoskonalić ów system w przyszłości i zapobiegną nowym wojnom. A także — pomogą każdej konkretnej osobie, która nie powinna zostać sama ze swoim nieszczęściem.